Ở Cao Bằng, văn hóa tín ngưỡng của người Dao gắn bó mật thiết với những bức tranh thờ linh thiêng, phản ánh thế giới quan và nhân sinh quan đặc sắc của cộng đồng dân tộc này. Cộng đồng người Dao được chia thành hai ngành chính, Dao Đỏ và Dao Tiền, đều coi trọng việc thờ tranh như một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh.
Tranh thờ của người Dao được phân loại thành hai dạng chính: tranh thờ cúng hằng ngày và tranh sử dụng trong nghi lễ. Tranh thờ cúng hằng ngày được gọi là Tầu Kháng, thường được treo trên bàn thờ tổ tiên của những gia đình có vai trò trưởng họ. Bức tranh này gồm 72 hình, mô tả các vị thần và tổ tiên, trong đó có 5 vị thần cao nhất gồm Nhụn Hùng (Ngọc Hoàng), Sếnh Chiu (Thánh Chủ), Duần Xỉ (Nguyên Thủy Thiên Tôn), Lềnh Pu (Linh Bảo Thiên Tôn) và Tồ Ta (Đạo Đức Thiên Tôn).
Người Dao có những quy định nghiêm ngặt về việc thờ cúng, chỉ những gia đình trưởng họ mới được treo tranh thờ. Đối với các gia đình không phải trưởng họ, bàn thờ của họ chỉ là một tấm ván kê cao ở góc phải của gian giữa, không được trang trí tranh thờ. Bàn thờ của trưởng họ được làm bằng gỗ, thiết kế trông như một ngôi nhà nhỏ, có mái và 4 cột kéo dài đến nền nhà, thể hiện sự trang nghiêm và tôn kính.
Bên cạnh tranh thờ cúng hằng ngày, tranh thờ còn giữ vai trò quan trọng trong các nghi lễ của người Dao. Nếu thiếu tranh thờ, các nghi lễ cấp sắc, cúng giải hạn, đám tang không thể được thực hiện. Trong nghi lễ cấp sắc, tranh thờ được treo nhằm chứng tỏ sự hiện diện của các vị thần đến chứng kiến và công nhận nghi lễ.
Lễ cấp sắc của người Dao được phân thành các bậc như 3 đèn, 7 đèn, 9 đèn, 12 đèn. Bậc 3 đèn là lễ công nhận trưởng thành cho đàn ông người Dao. Từ bậc 7 đèn trở lên là lễ cấp sắc cho người thụ lễ được công nhận là thầy. Trong lễ cấp sắc, người Dao sử dụng các bộ tranh Hành Phây, Tồm Toòng, tranh Xiền nghè, Xiền tào. Các bức tranh này được treo theo thứ tự và có ý nghĩa riêng, thể hiện sự phong phú và đa dạng của văn hóa tín ngưỡng người Dao.
Tranh thờ được coi là báu vật trong mỗi gia đình người Dao, được cất giữ cẩn thận và chỉ được sử dụng trong những dịp lễ. Đối với người Dao, bộ tranh thờ như một ‘lá bùa hộ mệnh’ cho gia đình, dòng họ và giúp họ có thể kết nối với thế giới siêu nhiên. Những người thầy cúng và người sở hữu tranh thờ luôn tuân thủ các nguyên tắc phong tục, thể hiện sự tôn kính và cẩn trọng trong việc bảo quản và sử dụng tranh thờ.
Tính thiêng của tranh thờ trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người Dao thể hiện qua cách họ ứng xử và bảo quản những bức tranh này. Sự tôn kính đặc biệt và những quy định nghiêm ngặt về thờ cúng cho thấy vai trò quan trọng của tranh thờ trong đời sống tâm linh của cộng đồng người Dao ở Cao Bằng. Tìm hiểu thêm về văn hóa người Dao và khám phá sâu sắc hơn về truyền thống tín ngưỡng của họ.