Mạt chược, một trò chơi giải trí truyền thống của Trung Quốc, đang dần mai một trong thời đại hiện đại. Dù vẫn được ưa chuộng trong cộng đồng Hoa kiều trên khắp thế giới, nhưng việc sản xuất và chơi mạt chược thủ công đang trở thành một di sản văn hóa quý giá đang bị mai một.
Trò chơi mạt chược không chỉ là một hình thức giải trí mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về văn hóa và truyền thống. Trẻ em thường học chơi mạt chược trong những dịp Tết Nguyên đán cùng gia đình, trong khi người lớn tuổi có thể chơi quanh năm. Các bộ mạt chược cổ thường được làm từ gỗ, ngà voi hoặc tre, được cắt, đánh bóng, khắc và tô màu thủ công. Những bộ mạt chược này không chỉ là một món đồ chơi mà còn là một tác phẩm nghệ thuật.
Tại Hong Kong, mạt chược không chỉ là một trò chơi mà còn là một phần của di sản văn hóa. Suốt hơn bốn thập kỷ, Ho Sau-Mei, một nghệ nhân 68 tuổi, đã gắn bó với cửa tiệm Kam Fat Mahjong do cha bà sáng lập từ năm 1962. Cửa tiệm nhỏ này là nơi lưu giữ truyền thống làm mạt chược thủ công. Mei cho biết bà bắt đầu học nghề từ năm 13 tuổi và đã dành cả cuộc đời mình để làm mạt chược.
Nghệ nhân Mei sử dụng những dụng cụ khắc truyền thống để tạo ra những quân bài mạt chược với nhiều loại hình vẽ khác nhau. Mỗi bộ mạt chược gồm 144 quân, chia làm bốn loại như cây tre, chấm tròn, chữ Hán, gió (đông, tây, nam, bắc) và các quân đặc biệt như hoa, rồng, tứ quý. Bên cạnh những quân cờ truyền thống, bà cũng làm những quân cờ mạt chược sáng tạo với nhiều loại hình vẽ.
Mỗi bộ mạt chược làm tay mất khoảng 10 đến 14 ngày để hoàn thành, có giá khoảng 245 USD (khoảng 6,5 triệu đồng). Tuy nhiên, hiện tại phần lớn quân bài được sản xuất hàng loạt tại các nhà máy ở Trung Quốc đại lục. Từ năm 2014, nghề khắc tay mạt chược được chính quyền Hong Kong xếp vào danh sách ‘di sản văn hóa phi vật thể’, nhưng tại thành phố này hiện chỉ còn vài người theo nghề, và Mei là nữ nghệ nhân duy nhất còn hành nghề.
Cửa tiệm của Mei không có hệ thống đặt hàng online, khách hàng phải gọi điện hoặc tới trực tiếp. Bà ghi đơn hàng bằng tay trên một cuốn sổ cũ kĩ. Hiện nghệ nhân chỉ làm việc đến khoảng trưa vì không còn đủ sức làm cả ngày nữa. Mei nói chưa muốn nghỉ hưu vì buồn và không biết làm gì.
Nghệ nhân Mei hy vọng rằng, chừng nào còn cầm được dụng cụ, bà vẫn sẽ tiếp tục làm mạt chược. Mặc dù đã nhận được nhiều lời đề nghị học nghề từ nghệ sĩ và các tổ chức văn hóa, nhưng bà Mei đều từ chối vì chưa có hứng dạy và muốn làm theo cách và nhịp độ riêng của mình.
Theo nghệ nhân Mei, mạt chược không chỉ là một trò chơi mà còn là một phần của văn hóa và truyền thống. Việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa này là rất quan trọng để giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc.
