Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) vừa công bố kế hoạch triển khai hoạt động thanh toán bù trừ chứng khoán theo cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP), một trong những yếu tố quan trọng để nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam. Cơ chế CCP dự kiến sẽ được triển khai từ năm 2027, với mục tiêu tăng cường thanh khoản và ổn định thị trường.
Để triển khai cơ chế này, từ quý III năm nay, Bộ Tài chính sẽ đưa ra hướng dẫn hạch toán kế toán cho các nghiệp vụ phát sinh khi áp dụng cơ chế mới. Đồng thời, SSC sẽ phê duyệt đề án thành lập Công ty TNHH MTV Bù trừ Chứng khoán Việt Nam thuộc Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán (VSD) để thực hiện chức năng CCP.
Trong quý I năm 2026, SSC sẽ ban hành hướng dẫn đăng ký, lưu ký và thanh toán giao dịch chứng khoán mới. VSD sẽ tổ chức đào tạo, tập huấn và kiểm thử hệ thống với các thành viên, phối hợp rà soát và chuẩn bị hạ tầng kỹ thuật. Quá trình chuẩn bị này có thể kéo dài suốt năm 2026.
Đến quý đầu năm 2027, SSC dự kiến chính thức triển khai cơ chế CCP cho thị trường chứng khoán cơ sở. Cơ chế này giúp tăng cường thanh khoản và ổn định thị trường bằng cách giảm thiểu rủi ro và đảm bảo giao dịch hoàn tất. Thông qua cơ chế CCP, mỗi bên tham gia giao dịch chứng khoán chỉ cần có nghĩa vụ với CCP, chứ không trực tiếp với bên đối tác.
CCP đóng vai trò là trung gian đứng giữa bên mua và bên bán. Khi một giao dịch được khớp lệnh, công ty thực hiện CCP sẽ trở thành người mua với tất cả người bán và là người bán với các bên mua. Cụ thể, CCP cam kết giao chứng khoán với bên bán và thanh toán tiền với bên mua. Cơ chế này giúp giảm số lượng giao dịch thực hiện và hạ chi phí liên quan.
Một trong những vai trò nổi bật của cơ chế CCP là giảm thiểu rủi ro. Nếu một bên mất khả năng thanh toán, CCP vẫn đảm bảo giao dịch hoàn tất nhờ quỹ bảo đảm và các cơ chế an toàn khác, giúp tăng tính thanh khoản và ổn định cho thị trường.
Trước đó, theo Thông tư 68 của Bộ Tài chính, nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phiếu không yêu cầu có đủ tiền, tức là không cần ký quỹ 100% (non pre-funding) trước khi đặt lệnh. Cơ chế CCP được đánh giá là quan trọng trong việc triển khai giao dịch non-prefunding, thu hút vốn ngoại và đáp ứng các tiêu chí nâng hạng thị trường.
Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB), 80% hệ thống thanh toán trên toàn cầu đã áp dụng cơ chế CCP cho hoạt động thanh toán bù trừ thanh toán chứng khoán. Tại Việt Nam, cơ chế CCP đã được áp dụng cho thị trường phái sinh từ năm 2017.