Nhiều mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt là các loại trái cây và rau củ như thanh long, ớt, đậu bắp, đang đối mặt với khó khăn khi không thể xuất khẩu sang Liên minh châu Âu (EU) do vướng mắc về thủ tục cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm. Sự cố này bắt nguồn từ việc chuyển đổi trách nhiệm cấp phép từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường sang Sở An toàn thực phẩm các địa phương từ ngày 1-7-2025, theo Thông tư 12/2025/TT-BNNMT.

Thông tư này quy định các Sở An toàn thực phẩm tại các địa phương sẽ chịu trách nhiệm cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm cho các sản phẩm có nguồn gốc thực vật xuất khẩu. Tuy nhiên, các Sở An toàn thực phẩm, trong đó có Sở An toàn thực phẩm TPHCM, cho biết họ chưa có đủ căn cứ pháp lý để cấp giấy chứng nhận này do sự không rõ ràng trong quy định pháp luật. Kết quả là tình trạng tê liệt trong việc xuất khẩu hàng hóa của các doanh nghiệp Việt Nam đã xảy ra.

Cụ thể, từ đầu tháng 7 đến nay, nhiều lô hàng như thanh long, ớt, đậu bắp đã bị mắc kẹt và không thể xuất khẩu sang EU do thiếu giấy chứng nhận an toàn thực phẩm. Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam đã báo cáo rằng có khoảng 250 tấn hàng gia vị trị giá 2,4 triệu USD đang chờ cấp phép. Tại tỉnh Bình Thuận, hàng trăm tấn thanh long xuất khẩu đang bị hư hỏng do thời gian lưu kho quá lâu.

Trước đây, trách nhiệm cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm cho sản phẩm có nguồn gốc thực vật xuất khẩu thuộc về Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Tuy nhiên, với quy định mới, trách nhiệm này đã được chuyển về cho địa phương quản lý. Trong khi đó, cơ quan chức năng tại địa phương chưa sẵn sàng để thực hiện nhiệm vụ mới này.

Trong hội nghị tổ chức ngày 29-7 giữa Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) với các địa phương, vấn đề cấp phép vẫn chưa được giải quyết. Việc chậm cấp giấy chứng nhận không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng đến uy tín và thương hiệu của họ.

Câu chuyện này đặt ra yêu cầu về nguyên tắc ‘trong suốt về mặt kỹ thuật’ trong quản lý nhà nước. Các cơ quan chức năng cần đảm bảo rằng việc thay đổi trong hệ thống quản lý không ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp. Phân định trách nhiệm và sửa chữa văn bản là việc nội bộ của các đơn vị được Chính phủ giao nhiệm vụ và không nên để việc này kéo dài gây hậu quả cho doanh nghiệp.

Ngày 25/7, Hội nghị Bứt phá xuất khẩu 2025 đã diễn ra với sự tham gia của các doanh nghiệp và chuyên gia trong lĩnh vực xuất khẩu. Tại đây, ông Nguyễn Trung Dũng, Tổng Giám đốc Công ty DH Food, đã chia sẻ về những khó khăn và cơ hội trong việc xuất khẩu nông sản Việt Nam.

Ông Dũng cho biết xuất khẩu là một bài toán cực khó, đặc biệt đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực nông sản Việt. Kể từ khi thành lập vào năm 2016, DH Food đã phải đối mặt với nhiều khó khăn khi đưa nông sản Việt ra thị trường nước ngoài. Ban đầu, công ty đã lựa chọn tham gia các triển lãm quốc tế để quảng bá sản phẩm, tuy nhiên chi phí cao và hiệu quả không như mong đợi.

Tuy nhiên, kể từ khi sử dụng nền tảng bán hàng của Amazon, DH Food đã có thể cung cấp dữ liệu chi tiết về sản phẩm, doanh số, xu hướng tiêu dùng toàn cầu… và tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí. Ông Dũng cũng cho biết rằng ban đầu, nhiều người tiêu dùng quốc tế trên Amazon chưa biết đến gia vị Việt Nam như muối tôm Tây Ninh, muối chanh Nha Trang, nhưng với sự phổ biến của ẩm thực Việt như phở, bún bò Huế, bún chả, bánh mì, người tiêu dùng đã bắt đầu tìm hiểu và mua sản phẩm.

Ông Dũng đề xuất doanh nghiệp nên kể câu chuyện ẩm thực Việt ngay trên Amazon để gia tăng nhận diện và kéo theo nhu cầu các sản phẩm gia vị đi kèm. “Đây là cơ hội lớn để đưa gia vị và nông sản Việt Nam tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng toàn cầu. Chúng tôi không chỉ bán muối tôm hay mắm tỏi, mà là bán một phần của ẩm thực Việt Nam”, ông Dũng nói.

Cũng tại sự kiện, bà Sao Lonsdale, CEO Lixibox, khẳng định rằng để đưa sản phẩm Việt Nam ra thế giới, không có lựa chọn nào khác ngoài việc thực sự làm thương hiệu. Theo bà, người bán Việt Nam sẽ gặp bất lợi nếu chỉ trông chờ vào kỹ năng bán hàng, tìm nguồn hàng hay khai thác thị trường ngách, bởi các đối thủ – đặc biệt từ Trung Quốc – có ưu thế vượt trội về giá thành và quy mô sản xuất.

Tiến sĩ Đinh Hùng Cường, Viện Hóa học nước biển Fukuoka (Nhật Bản), cũng chia sẻ về bí quyết để nâng giá trị cho nông sản Việt qua câu chuyện quả xoài Miyazaki được người Nhật bán với giá tới 2,5 triệu đồng. Ông cho biết rằng vấn đề không nằm ở thương hiệu mà nằm ở “câu chuyện”. Người Nhật Bản thường không quảng cáo rầm rộ trên ti vi, nhưng họ quảng cáo ngầm và họ rất chăm chút cho sản phẩm của mình.

Các chuyên gia khẳng định rằng Việt Nam thừa sức sản xuất nông sản chất lượng, thậm chí tốt hơn Thái Lan hay Hàn Quốc. Ngành ẩm thực và nông sản Việt Nam hoàn toàn có thể cạnh tranh sòng phẳng với thế giới. Song, để làm được điều đó, doanh nghiệp phải xác định rõ điều cốt lõi: không phải sản phẩm tốt là đủ, mà phải là sản phẩm phù hợp, đúng khẩu vị, đúng thời điểm, đúng câu chuyện người tiêu dùng muốn nghe.

Trong thời gian gần đây, việc xuất khẩu một số loại hàng hóa của Việt Nam sang thị trường EU đã gặp phải những khó khăn và ùn ứ đáng kể. Cụ thể, các lô hàng thanh long và hồ tiêu của Việt Nam đang gặp trở ngại khi xuất khẩu sang EU do không có cơ quan Nhà nước nào cấp Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm đối với thực vật xuất khẩu.

Ông Huỳnh Cảnh, Chủ tịch Hiệp hội Thanh Long Bình Thuận, cho biết hoạt động xuất khẩu thanh long đang bị đình trệ nghiêm trọng. Theo đó, khoảng 100 tấn hàng hóa đã bị hư hỏng và hàng tồn kho lên đến 50-70 tấn. Tương tự, 2 doanh nghiệp thuộc Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam cũng đang tồn kho lượng hàng có giá trị khoảng 2,4 triệu USD và không thể xuất khẩu do thiếu Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm.

Trước tình hình trên, ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết cơ quan này đã có công văn hướng dẫn gửi các địa phương. Tuy nhiên, các sở địa phương cho rằng hướng dẫn đó chỉ áp dụng tại Việt Nam và cần bổ sung quy định theo yêu cầu của các nước nhập khẩu. Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đang đề nghị sửa lại công bố thủ tục hành chính cho phù hợp. Việc điều chỉnh đang được gấp rút hoàn tất để đảm bảo hoạt động xuất khẩu không bị ảnh hưởng.

Ngoài ra, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cũng đã gửi công văn đề nghị EU cho phép áp dụng mẫu giấy chứng nhận hiện tại, nhưng phía EU chưa có phản hồi. Trong văn bản kiến nghị khẩn gửi Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Sở An toàn thực phẩm TPHCM cũng nêu ra hàng loạt bất cập cần Bộ hướng dẫn liên quan đến thủ tục kiểm tra nhà nước về an toàn thực phẩm với thực phẩm có nguồn gốc thực vật xuất khẩu.

Sở An toàn thực phẩm TPHCM kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường sớm ban hành quy định về hồ sơ, thủ tục cấp Giấy chứng nhận theo mẫu của nước nhập khẩu để kịp thời tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp. Điều này sẽ giúp các doanh nghiệp Việt Nam tiếp tục xuất khẩu hàng hóa sang thị trường EU một cách thuận lợi và đảm bảo chất lượng sản phẩm.

Để giải quyết các vấn đề trên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần tăng cường phối hợp với các cơ quan liên quan để sớm hoàn thiện các thủ tục và hướng dẫn cần thiết. Đồng thời, Bộ cũng cần tích cực làm việc với phía EU để đạt được sự đồng thuận và hỗ trợ cho các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam.

Trước mắt, các doanh nghiệp xuất khẩu cần tăng cường chú ý đến chất lượng sản phẩm và đảm bảo tuân thủ các quy định của nước nhập khẩu. Đồng thời, các hiệp hội ngành hàng cũng cần tích cực hỗ trợ và cung cấp thông tin cần thiết cho các doanh nghiệp thành viên để giúp họ vượt qua giai đoạn khó khăn này.

Cũng cần lưu ý rằng, mặc dù gặp khó khăn, nhưng các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam vẫn cần nghiêm túc tuân thủ các quy định về an toàn thực phẩm và chất lượng sản phẩm. Đây là yếu tố quan trọng giúp nâng cao uy tín và chất lượng hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Có thể thấy, giải quyết các vấn đề ùn ứ hàng hóa xuất khẩu sang EU cần sự phối hợp và vào cuộc của nhiều cơ quan, đơn vị. Với sự hỗ trợ và hướng dẫn kịp thời từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam sẽ sớm vượt qua khó khăn và tiếp tục phát triển thị trường xuất khẩu.