Ứng dụng Trí tuệ Nhân tạo trong Bảo tồn Mộc bản Triều Nguyễn: Một Bước tiến Quan trọng trong Di sản Văn hóa

Trong thời gian qua, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV đã đạt được những kết quả đáng kể trong việc ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn, một di sản tư liệu thế giới được UNESCO công nhận. Việc này không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của mộc bản triều Nguyễn mà còn giúp công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu di sản quý giá của dân tộc.

Mộc bản triều Nguyễn là một trong những bộ tài liệu lịch sử quan trọng nhất của Việt Nam, với 33.976 tấm mộc bản được lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV. Tuy nhiên, sau thời gian dài, nhiều mộc bản đã bị xuống cấp và hư hại do tác động của môi trường và điều kiện khách quan. Để giải quyết vấn đề này, Trung tâm đã chủ động phối hợp với các chuyên gia và kỹ sư công nghệ để triển khai ứng dụng AI vào công tác số hóa và lưu trữ mộc bản.

Theo nhà nghiên cứu Minh Đạo, việc đưa AI vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn không chỉ là xu thế tất yếu mà còn phản ánh tư duy đổi mới trong việc lưu giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. AI có thể hỗ trợ số hóa các hiện vật, tài liệu cổ bằng công nghệ quét 3D, phục dựng các công trình kiến trúc bị hư hại, tái tạo những giá trị văn hóa đang có nguy cơ mai một.

Không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc lưu trữ và bảo tồn, AI còn hỗ trợ việc lan tỏa di sản văn hóa đến công chúng thông qua các ứng dụng thực tế ảo, thực tế tăng cường và chatbot hướng dẫn du lịch. Điều này giúp khách tham quan có những trải nghiệm tương tác sống động với di sản.

Tuy nhiên, việc ứng dụng AI trong bảo tồn di sản văn hóa cũng đối mặt với không ít thách thức, trong đó vấn đề dữ liệu là một trở ngại lớn. Nhiều tư liệu di sản chưa được số hóa đầy đủ hoặc bị thiếu hụt thông tin, gây khó khăn cho AI trong việc phân tích và tái tạo. Bên cạnh đó, sự chính xác trong việc diễn giải và truyền tải nội dung văn hóa cũng là một thách thức.

Để phát huy tối đa tiềm năng của AI trong bảo tồn di sản văn hóa, nhà nghiên cứu Minh Đạo nhấn mạnh rằng cần có chiến lược đầu tư bài bản vào việc xây dựng kho dữ liệu số về di sản văn hóa, với yêu cầu cao về tính chính xác, đầy đủ và hệ thống. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử và đội ngũ kỹ sư công nghệ là yếu tố then chốt để phát triển các mô hình AI có khả năng tiếp cận đúng bản chất, truyền tải trung thực tinh thần và giá trị của di sản.

TS Phạm Quốc Quân, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, cũng nhận định rằng ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản là một xu thế tất yếu. Tuy nhiên, để ứng dụng công nghệ vào trưng bày một cách hiệu quả, điều quan trọng nhất vẫn là công tác nghiên cứu. Những di vật, cổ vật – vốn là thành phần của di sản văn hóa vật thể – cần được tìm hiểu kỹ lưỡng để kể lại câu chuyện của chúng một cách chính xác và sâu sắc.

Trường Sĩ quan Thông tin đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận trong việc xây dựng mô hình nhà trường thông minh và chuyển đổi số, với thư viện số là một trong những kết quả nổi bật. Thượng tá Quân nhân chuyên nghiệp Vũ Hải Sơn, Phụ trách Thư viện, Ban Khoa học quân sự, cho biết thư viện số của trường được xây dựng từ năm 2009 và đã kết nối với mạng thông tin khoa học quân sự của Bộ Quốc phòng và 33/36 thư viện trong hệ thống thư viện số toàn quân.

Bạn đọc có thể truy cập để khai thác tài liệu từ các địa điểm có kết nối mạng LAN nhà trường. Thư viện số hiện có 1.723 đầu sách và cơ sở dữ liệu thư mục gồm 28.813 biểu ghi sách, tài liệu thuộc nhiều chuyên ngành, lĩnh vực khác nhau. Trung bình mỗi năm, Trung tâm Học liệu – Thư viện phục vụ 26.500 lượt bạn đọc học tập, nghiên cứu, tham khảo, mượn, trả sách.

Trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, nghiên cứu khoa học, việc chuyển đổi số được thực hiện hiệu quả. Nhà trường đã xây dựng, tích hợp, liên thông hệ thống dữ liệu số phục vụ giáo dục – đào tạo, duy trì hoạt động trên 2 cổng thông tin điện tử. Công tác quản lý, thống kê, giám sát, khảo thí… của nhà trường đều đã chuyển sang ứng dụng chuyển đổi số. Hệ thống tài liệu, bài giảng điện tử thuộc chương trình đào tạo các đối tượng đều được số hóa, tích hợp với thư viện điện tử.

Trường Sĩ quan Thông tin cũng đã triển khai rộng rãi phong trào ‘Bình dân học vụ số’ trong nhà trường. Việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số của nhà trường còn được triển khai, ứng dụng hầu hết trên mọi hoạt động các lĩnh vực công tác của các cơ quan, đơn vị của nhà trường.

Đại tá, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Xuân Hùng, Hiệu trưởng Trường Sĩ quan Thông tin, cho biết thời gian tới, trường sẽ tiếp tục triển khai đồng bộ các giải pháp về nâng cấp hạ tầng số, nền tảng số, dữ liệu số dùng chung trong nhà trường; đẩy mạnh chuyển đổi số trong dạy, học, kiểm tra, đánh giá kết quả người học dựa trên ứng dụng nền tảng số; kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục – đào tạo với nghiên cứu khoa học, ứng dụng hiệu quả các thành tựu của công nghệ 4.0, trí tuệ nhân tạo để nâng cao chất lượng chuyển đổi số.

Huế đang tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ để số hóa ẩm thực, nhằm mục đích giữ gìn, bảo tồn và phát huy những tinh hoa của ẩm thực địa phương. Qua đó, thành phố không chỉ nâng cao hình ảnh của ẩm thực Huế trên bản đồ thế giới mà còn góp phần xây dựng thương hiệu ‘Huế – kinh đô ẩm thực’ một cách bền vững.

Với chiến lược xây dựng thương hiệu ‘Huế – kinh đô ẩm thực’, thành phố Huế đã bắt đầu áp dụng công nghệ 3D để số hóa các món ăn đặc trưng. Công nghệ này không chỉ giúp quảng bá ẩm thực Huế một cách độc đáo mà còn tạo ra một thư viện lưu trữ công thức các món ăn chi tiết. Qua việc số hóa này, du khách có thể trải nghiệm không gian thực tế được tái tạo bằng 3D, cho phép họ tiếp cận và khám phá mọi điểm trong không gian của món ăn.

Quá trình số hóa 3D các món ăn diễn ra qua nhiều công đoạn phức tạp. Đầu tiên, các nghệ nhân ẩm thực sẽ chế biến và trình bày món ăn. Sau đó, các chuyên gia sẽ sử dụng kỹ thuật như quét món ăn, thiết kế bố cục, xử lý hậu kỳ và kết xuất đồ họa để hoàn thiện. Đến nay, gần 30 món ăn đã được số hóa 3D và có thể được trải nghiệm trực tuyến qua trang web https://3d.kinhdoamthuc.com. Những món ăn này không chỉ giới thiệu về một ‘Kinh đô ẩm thực’ đặc sắc và sống động mà còn thể hiện sự đa dạng của ẩm thực Huế, từ ẩm thực cung đình tinh tế đến ẩm thực dân gian truyền thống và ẩm thực chay tinh tế.

Ngoài ra, việc số hóa ẩm thực Huế cũng được thực hiện thông qua ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) với dự án ‘Một Food ở Huế’. Dự án này đã xây dựng trợ lý ảo ‘O Thực’, cung cấp thông tin và giải đáp thắc mắc về ẩm thực, văn hóa và du lịch Huế một cách miễn phí và cá nhân hóa.

Trong bối cảnh trải nghiệm ẩm thực ngày càng được quan tâm, việc số hóa ẩm thực Huế là hướng đi phù hợp để tăng cường trải nghiệm du lịch và quảng bá ẩm thực Huế đến với bạn bè quốc tế. Với hơn 1.300 món ăn và khoảng 700 món ăn dân gian đang được lưu truyền, Huế đã được đánh giá là có lợi thế cạnh tranh nổi bật. Mới đây, Huế đã được xếp hạng thứ 35 toàn cầu về ẩm thực hàng đầu thế giới theo TasteAtlas Awards 2024-2025.

Số hóa các món ăn không chỉ góp phần bảo tồn, gìn giữ và phát huy tinh hoa ẩm thực mà còn nâng cao hình ảnh của ẩm thực Huế và xây dựng thương hiệu ‘Kinh đô ẩm thực’ bền vững. Việc số hóa nền ẩm thực cũng là bước tiến quan trọng trong quảng bá và truyền thông, hướng tới xây dựng Bảo tàng số 3D ẩm thực của Huế và hoàn thiện Hồ sơ đề cử TP Huế tham gia mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO trong lĩnh vực sáng tạo ẩm thực.

Một nhóm người trẻ Việt Nam đã tạo dấu ấn trên trường quốc tế khi thành công trong việc khai thác tiềm năng của các dược liệu truyền thống thông qua công nghệ và nỗ lực không ngừng nghỉ. Nhóm NYB.AI, dẫn đầu bởi Nguyễn Hoàng Trường Giang (sinh năm 1999), đã phát triển thành công một mô hình trí tuệ nhân tạo (AI) tiên phong, ứng dụng công nghệ để cách mạng hóa cách con người nghiên cứu và phát triển dược phẩm.

Mô hình này đã được giới thiệu tại Hội nghị công nghệ AI hàng đầu thế giới do NVIDIA tổ chức tại San Jose, California, Mỹ vào tháng 3 vừa qua. Sau khi được các giáo sư tại Đại học Công nghệ Nanyang (NTU – Singapore) mời gia nhập Nanyang Biologics (NYB) vào năm 2021, Trường Giang đã nhận ra hạn chế của các phương pháp nghiên cứu thuốc truyền thống, bao gồm cả việc tốn kém và chậm chạp. Từ đó, anh đã quay trở về Việt Nam và thành lập NYB.AI, công ty con của NYB, chuyên ứng dụng AI vào quá trình sàng lọc và phát hiện các hợp chất thiên nhiên có tiềm năng điều trị.

Đội ngũ của NYB.AI, với hơn 50% là các bạn du học sinh Việt Nam, đã thể hiện tinh thần trách nhiệm xã hội và khát vọng xây dựng tương lai cho dân tộc. Họ tin rằng việc ứng dụng AI trong nghiên cứu dược phẩm không chỉ là làm khoa học, mà còn là hành trình dựng xây tương lai của một dân tộc bằng chính đôi tay của thế hệ trẻ Việt Nam.

NYB.AI tập trung vào việc tìm kiếm và khám phá các hợp chất có nguồn gốc từ thiên nhiên, đặc biệt là các loại dược liệu quen thuộc với người châu Á, trong đó có Việt Nam. Công nghệ AI của NYB.AI có thể quét và phân tích hàng triệu hợp chất từ thiên nhiên, dự đoán chính xác hợp chất nào có khả năng tương tác với protein gây bệnh và loại bỏ những chất không tiềm năng.

Giấc mơ của đội ngũ NYB.AI là đưa Việt Nam trở thành trung tâm ứng dụng AI trong nghiên cứu dược phẩm hàng đầu khu vực, nơi công nghệ phục vụ con người dựa trên chính thế mạnh bản địa và năng lực nội sinh. Họ hy vọng rằng một ngày nào đó, bệnh nhân sẽ không còn phải chờ đợi hàng chục năm để có một phương pháp điều trị mới, và những căn bệnh hiểm nghèo sẽ có thêm hy vọng nhờ AI giúp tìm ra thuốc nhanh hơn.

Với thành công ban đầu của mô hình AI, đội ngũ NYB.AI đã chứng minh rằng người trẻ Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra những đổi mới và đột phá trong lĩnh vực khoa học và công nghệ. Quá trình nghiên cứu và phát triển của NYB.AI không chỉ mở ra những cơ hội mới cho việc điều trị bệnh mà còn khẳng định vị thế của Việt Nam trong bản đồ công nghệ toàn cầu.

Trong thời gian tới, NYB.AI dự kiến sẽ tiếp tục phát triển và hoàn thiện công nghệ AI của mình, cũng như mở rộng hợp tác với các đối tác quốc tế để đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển dược phẩm. Với tinh thần trách nhiệm xã hội và khát vọng đổi mới, đội ngũ NYB.AI tự tin rằng họ có thể tạo ra những thay đổi tích cực trong lĩnh vực y tế và góp phần xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn cho cộng đồng.

Thông tin về NYB.AI và công nghệ AI của họ có thể được tìm hiểu thêm tại https://www.nyb.ai/ hoặc thông qua các kênh truyền thông xã hội của công ty.