Nhiều mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt là các loại trái cây và rau củ như thanh long, ớt, đậu bắp, đang đối mặt với khó khăn khi không thể xuất khẩu sang Liên minh châu Âu (EU) do vướng mắc về thủ tục cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm. Sự cố này bắt nguồn từ việc chuyển đổi trách nhiệm cấp phép từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường sang Sở An toàn thực phẩm các địa phương từ ngày 1-7-2025, theo Thông tư 12/2025/TT-BNNMT.

Thông tư này quy định các Sở An toàn thực phẩm tại các địa phương sẽ chịu trách nhiệm cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm cho các sản phẩm có nguồn gốc thực vật xuất khẩu. Tuy nhiên, các Sở An toàn thực phẩm, trong đó có Sở An toàn thực phẩm TPHCM, cho biết họ chưa có đủ căn cứ pháp lý để cấp giấy chứng nhận này do sự không rõ ràng trong quy định pháp luật. Kết quả là tình trạng tê liệt trong việc xuất khẩu hàng hóa của các doanh nghiệp Việt Nam đã xảy ra.

Cụ thể, từ đầu tháng 7 đến nay, nhiều lô hàng như thanh long, ớt, đậu bắp đã bị mắc kẹt và không thể xuất khẩu sang EU do thiếu giấy chứng nhận an toàn thực phẩm. Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam đã báo cáo rằng có khoảng 250 tấn hàng gia vị trị giá 2,4 triệu USD đang chờ cấp phép. Tại tỉnh Bình Thuận, hàng trăm tấn thanh long xuất khẩu đang bị hư hỏng do thời gian lưu kho quá lâu.

Trước đây, trách nhiệm cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm cho sản phẩm có nguồn gốc thực vật xuất khẩu thuộc về Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Tuy nhiên, với quy định mới, trách nhiệm này đã được chuyển về cho địa phương quản lý. Trong khi đó, cơ quan chức năng tại địa phương chưa sẵn sàng để thực hiện nhiệm vụ mới này.

Trong hội nghị tổ chức ngày 29-7 giữa Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) với các địa phương, vấn đề cấp phép vẫn chưa được giải quyết. Việc chậm cấp giấy chứng nhận không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng đến uy tín và thương hiệu của họ.

Câu chuyện này đặt ra yêu cầu về nguyên tắc ‘trong suốt về mặt kỹ thuật’ trong quản lý nhà nước. Các cơ quan chức năng cần đảm bảo rằng việc thay đổi trong hệ thống quản lý không ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp. Phân định trách nhiệm và sửa chữa văn bản là việc nội bộ của các đơn vị được Chính phủ giao nhiệm vụ và không nên để việc này kéo dài gây hậu quả cho doanh nghiệp.

Ngành xuất khẩu thanh long tại tỉnh Lâm Đồng đang đối mặt với khó khăn lớn khi hơn 450 hecta thanh long đạt tiêu chuẩn GlobalGAP đang vào mùa thu hoạch nhưng không thể xuất khẩu sang châu Âu do thiếu giấy chứng thư – chứng nhận An toàn thực phẩm. Tình trạng này đã kéo dài từ đầu tháng 7 đến nay, khiến khoảng 100 tấn thanh long bị hư hỏng và lượng hàng tồn kho gần tương đương.

Nguyên nhân của tình trạng này là do chưa có cơ quan Nhà nước ký Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm đối với thực vật xuất khẩu cho các doanh nghiệp. Đối với các lô hàng xuất khẩu sang châu Âu, phần lớn doanh nghiệp thực hiện kiểm tra tại TP.HCM, đồng nghĩa cơ quan chịu trách nhiệm cấp giấy chứng nhận trên là Sở An toàn thực phẩm TP.HCM.

Trước đó, Thông tư 12/2025 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ký ngày 19/6 và có hiệu lực từ ngày 1/7, đã chuyển thẩm quyền cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm đối với thực vật xuất khẩu từ Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật về UBND cấp tỉnh. Tuy nhiên, việc chuyển quyền chứng nhận từ cơ quan của Bộ về Sở đang khiến quy trình này bị ách tắc. Bởi trước đây, các doanh nghiệp vốn quen làm việc với các chi cục kiểm dịch thực vật vùng – nơi phụ trách cấp giấy chứng nhận.

Trở ngại quy trình chứng nhận không chỉ gây thiệt hại lớn cho các hộ dân, hợp tác xã, doanh nghiệp xuất khẩu thanh long sang châu Âu mà còn ảnh hưởng đến những đơn hàng xuất khẩu về sau. Tình trạng này đã được Hiệp hội thanh long Bình Thuận kiến nghị bằng văn bản lên UBND tỉnh Lâm Đồng. Do phải chờ cả tháng, khách hàng từ châu Âu đã gửi thư thông báo sẽ cắt đơn hàng từ Việt Nam, chuyển qua mua thanh long từ Thái Lan, Ecuador.

Thiệt hại về kinh tế không phải là vấn đề quan trọng nhất, theo Hiệp hội thanh long Bình Thuận, mà lòng tin của đối tác đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Nông dân thấy doanh nghiệp ngừng thu mua nên dừng sản xuất, trong khi đối tác cũng không còn niềm tin vì không thấy hàng hóa nhập khẩu theo cam kết. Điều này có thể dẫn đến những hậu quả lâu dài cho ngành xuất khẩu thanh long của Việt Nam.

Để giải quyết vấn đề này, các cơ quan chức năng cần nhanh chóng tìm ra giải pháp để tháo gỡ khó khăn cho các doanh nghiệp xuất khẩu thanh long. Việc cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm cần được thực hiện một cách nhanh chóng và minh bạch, đảm bảo cho các doanh nghiệp có thể xuất khẩu thanh long sang châu Âu và các thị trường khác.

Tình trạng này cũng đặt ra câu hỏi về việc cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và doanh nghiệp để đảm bảo cho việc xuất khẩu hàng hóa được thực hiện một cách thuận lợi. Việc mất đi thị trường châu Âu sẽ là một tổn thất lớn cho ngành xuất khẩu thanh long của Việt Nam, và có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho các hộ dân và doanh nghiệp phụ thuộc vào ngành này.

Bạn có thể đọc thêm thông tin về tình hình xuất khẩu thanh long tại đây.